Nieodwracalność skutecznego odstąpienia od umowy

Prawo do odstąpienia od umowy (ustawowego bądź umownego) uregulowane jest w kodeksie prawa cywilnego. Bardzo istotną kwestią, o której należy wiedzieć jest to, że w przypadku skutecznego odstąpienia od umowy , czynności tej nie można już cofnąć.

Zgodnie z art. 395 § 2 kodeksu cywilnego:

„W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.”

Co to oznacza w praktyce? Mianowicie to, że w sytuacji gdy skutecznie odstąpimy od umowy, to umowę tą należy traktować jak jakby w ogóle jej nie było. Każdą kolejną czynność związaną z umową, od której skutecznie odstąpiliśmy należy traktować jak nową umowę.

Odnosząc to na grunt rękojmi i prawa odstąpienia od umowy ze względu na wadę należy wyraźnie podkreślić, że jeżeli skutecznie odstąpimy od umowy z uwagi na wadę rzeczy to nie będziemy mogli już zmienić zdania i złożyć oświadczenia o obniżeniu ceny czy też żądać wymiany rzeczy na wolną od wad.

Zgodnie z art. 560 § 1

„Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, chyba że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie. Ograniczenie to nie ma zastosowania , jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady.”

Przykład:

Pan X kupił od Pana Z 5 letni samochód. Po miesiącu użytkowania w samochodzie ujawniła się wada, która okazała się wadą istotną utrudniającą w znacznym stopniu korzystanie z samochodu. Pan X niezwłocznie po ujawnieniu wady zawiadomił Pana Z o wadzie a następnie złożył na piśmie oświadczenie o odstąpieniu od umowy, z którym Pan Z zapoznał się. Po dwóch tygodniach od momentu skutecznego odstąpienia od umowy Pan X jednak zmienił zdanie i stwierdził, że nie chce odstępować od umowy tylko skorzysta z prawa do obniżenia ceny samochodu i naprawi go we własnym zakresie.

Czy Pan X mógł cofnąć złożone wcześniej oświadczenie o odstąpieniu od umowy?

Otóż nie mógł tego zrobić, nawet jeżeli Pan Z wyraziłby na to zgodę. Pan X skutecznie odstąpił od umowy, co należy traktować tak jakby umowa w ogóle nie została zawarta. Pan X po skutecznym odstąpieniu od umowy obowiązany był zwrócić zakupioną rzecz Panu Z a Pan Z zwrócić Panu X pieniądze.

Orzecznictwo sądów jest w tym zakresie jednoznaczne.

Przykładowo Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 6 marca 2009 r. (II CSK 518/089) wskazał, że: „z chwilą skuteczności oświadczenia o odstąpieniu ustaje bowiem więź obligacyjna łącząca dotychczasowe strony, przestaje więc istnieć zarówno przedmiot w odniesieniu do którego odstępujący mógłby złożyć oświadczenie o cofnięciu odstąpienia, jak i strona, do której to oświadczenie miałoby być skierowane. Wskutek odstąpienia powstaje taki stan jakby umowa w ogóle nie została zawarta, czyli umowa nie wywiera skutków prawnych ex tunc.”

Po dotarciu oświadczenia o odstąpieniu od umowy do jego adresata skutki oświadczenia nie mogą być uchylone, nawet za jego zgodą. Natomiast późniejszą, po nastąpieniu skutku odstąpienia, zgodę strony, do której skierowane zostało oświadczenie o odstąpieniu należy traktować jako przyjęcie oferty zawarcia umowy kreującej taki sam, lecz już nie ten sam stosunek prawny.

Należy przy tym również pamiętać, że umowne prawo do odstąpienia od umowy ma charakter kształtujący i jest wykonywane przez złożenie odpowiedniego oświadczenia drugiej stronie. Oświadczenie takie nie wymaga żadnego uzasadnienia, chyba że strony uzależniły dopuszczalność skorzystania z tego uprawnienia od ziszczenia się określonego warunku. Skutkiem wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy jest jej rozwiązanie z mocą wsteczną z chwilą złożenia oświadczenia o odstąpieniu. Odwołanie (cofnięcie) oświadczenia o odstąpieniu od umowy wymaga zgody drugiej strony stosunku umownego. Natomiast po dotarciu oświadczenia o odstąpieniu od umowy do jego adresata skutki oświadczenia nie mogą być uchylone, nawet za jego zgodą. Późniejszą, po nastąpieniu skutku odstąpienia, zgodę strony, do której skierowane zostało oświadczenie o odstąpieniu należy traktować jako przyjęcie oferty zawarcia umowy kreującej taki sam, lecz już nie ten sam stosunek prawny. (Wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 28 czerwca 2013 r. Sygn. akt XII Ga 248/13).