Prawo do zatrzymania samochodu po odstąpieniu od umowy
Co do zasady, po skutecznym odstąpieniu od umowy sprzedaży samochodu, powinien nastąpić jego zwrot do sprzedawcy przy równoczesnym zwrocie zapłaconej kwoty na rzecz kupującego. Wskazuje na to art. 494 § 1 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „ Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona obowiązana jest to przyjąć. Strona, która odstępuje od umowy, może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również na zasadach ogólnych naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.” oraz art. 496 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „ Jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot.”
Art. 496 kodeksu cywilnego mówi nam o prawie zatrzymania rzeczy.
Prawo zatrzymania powstaje w sytuacji, gdy skutkiem odstąpienia od umowy, każdej ze stron zobowiązania, które wynika z umowy wzajemnej, służy uprawnienie do zwrotu spełnionego świadczenia. Podmiot, który korzysta z prawa zatrzymania, nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie obowiązku świadczenia - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2002 r., IV CKN 651/00, OSN 2002, nr 12, poz. 155, z glosą M.H. K.(...)
Z art. 496 k.c. wynika, że do wzajemnego zwrotu świadczeń po złożeniu oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy powinno dojść jednocześnie, a ten, kto składa oświadczenie o odstąpieniu od umowy wzajemnej na podstawie art. 491 k.c. powinien być gotów do zwrotu tego, co otrzymał na jej podstawie już w momencie, gdy składa oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Przepis art. 494 k.c. kreuje zarazem obowiązek drugiej strony przyjęcia świadczenia zwrotnego. Prawo zatrzymania powstaje w drodze jednostronnego oświadczenia woli złożonego przez dłużnika. Oświadczenie to ma charakter kształtujący, ponieważ doprowadza do zmiany dotychczasowej sytuacji wierzyciela i dłużnika. Jego skuteczność nie jest uzależniona od zachowania jakiejś szczególnej formy. (Wyrok Sądu Okręgowego z dnia 25 października 2016 r. sygn. Akt IX GC 140/16)
Cel prawa do zatrzymania rzeczy polega więc na tym, że zatrzymujący nie zwraca rzeczy nie po to, by z niej korzystać, lecz po to, by otrzymać zwrot świadczenia od drugiej strony. (Komentarz do Kodeksu Cywilnego pod red. K. Osajdy, BeckLegalis 2017).
Aby można było skorzystać z prawa do zatrzymania muszą zostać spełnione dwie przesłanki:
-
Strony muszą być zobowiązane do wzajemnych świadczeń
-
Skorzystanie z prawa zatrzymania wynikającego z art. 496 kc jest możliwe nie wcześniej, niż w sytuacji, w której druga strona wezwie do zwrotu spełnionego świadczenia.
Aby skorzystać z prawa zatrzymania, roszczenie o zwrot przez drugą stronę przedmiotu świadczenia nie musi być ani stwierdzone wyrokiem sądu, sądu polubownego lub innego odpowiedniego organu, ani nie musi być uznane przez drugą stronę (wyrok SA we Wrocławiu z 08.10.2013r. syg. akt I ACa 889/13, BeckLegalis, orzecznictwo do art. 496 kc)
W praktyce bardzo często dochodzi do sytuacji, gdy kupujący skutecznie odstępuje od umowy sprzedaży, ale sprzedawca kwestionuje to odstąpienie bądź też spóźnia się ze zwrotem należności na rzecz kupującego.
Czy w takiej sytuacji kupujący powinien zwrócić samochód sprzedającemu, czy też może go zatrzymać do czasu zwrotu zapłaconej kwoty?
Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 25.09.2015 r. Sygn. Akt I Aca 343/15 wskazał, że „ w zakres obowiązku pozwanego wobec powoda z racji odstąpienia od umowy sprzedaży wchodzi zwrot pełnej uiszczonej ceny, natomiast pozwanemu nie służy wobec powoda roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy ani rekompensata za ewentualną częściową utratę jej wartości, skoro eksploatacja przedmiotowego pojazdu przez powoda odbywała się w dobrej wierze, na podstawie łączącej strony umowy.”
Z powyższego wynika, że obowiązkiem sprzedającego z racji odstąpienia od umowy przez kupującego jest zwrot pełnej uiszczonej ceny. Sprzedającemu nie przysługuje wobec kupującego roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie przez kupującego z samochodu ani też rekompensata za ewentualną utratę wartości tego samochodu jeżeli jego eksploatacja przez kupującego odbywała się w dobrej wierze, na podstawie łączącej strony umowy.
Wzajemny zwrot świadczeń obejmuje rzecz w takim stanie, w jakim znajdowała się ona w chwili złożenia oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy, przy założeniu normalnej eksploatacji. Kupujący, zwracając rzecz, nie jest zobowiązany do wynagrodzenia sprzedawcy za normalne jej zużycie, które nastąpiło przy prawidłowym używaniu do chwili odstąpienia od umowy" (v. uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 27 lutego 2003 r.,III CZP 80/02 - OSNC 2003, Nr 11, poz. 141).
Co natomiast w sytuacji, gdy sprzedający uzależnia zwrot uiszczonej przez kupującego kwoty od wcześniejszego przekazania samochodu przez kupującego?
Do powyższej kwestii odniósł się również Sąd Apelacyjny w Gdańsku w cytowanym wyżej wyroku wskazując, że godnie z art. 496 k.c, jeśli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Powyższy przepis prawa materialnego nie został skorelowany z żadnym przepisem prawa procesowego, który określałby, w jakiej formie procesowej powinno nastąpić zgłoszenie takiego zarzutu przez stronę zobowiązaną do zwrotu świadczenia wzajemnego, której przysługuje ius retentionis i która zamierza z tego uprawnienia skorzystać. W ocenie Sądu Apelacyjnego nawet pomimo braku jednoznacznie sformułowanego wniosku procesowego w tym zakresie, stanowisko strony pozwanej, że uzależnia zapłatę świadczenia pieniężnego na rzecz powoda od zwrotu pojazdu będącego przedmiotem umowy, nie powinno budzić wątpliwości, względnie - w razie ich wystąpienia - winno było skłonić Sąd orzekający do ich wyjaśnienia. W sytuacji bowiem, gdy sposób skorzystania w procesie przez stronę z przewidzianej w przepisach instytucji prawa materialnego nie został określony ani obwarowany szczególnymi wymogami prawnymi, rzeczą Sądu jest rozpoznanie i ocena rzeczywistych intencji stron, objętych ich wypowiedziami i stanowiskiem zajmowanym w toku sporu. Podzielić w tym miejscu należy pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 21 stycznia 2004 r. (IV CK 356/02 - LEX 187166), z którego wynika brak przeszkód, aby oświadczenie o skorzystaniu z prawa zatrzymania złożone zostało w sposób konkludentny".
Z drugiej strony kupujący, po odstąpieniu od umowy nie może zasłaniać się brakiem możliwości zwrotu samochodu ze względu np. na uszkodzenie pojazdu. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w cytowanym przeze mnie wcześniej wyroku wyraźnie wskazuje, że „Nie sposób przy tym podzielić stanowiska prezentowanego przez powoda, który wskazywał na niemożność przekazania auta pozwanemu ze względu na brak tablic rejestracyjnych i ważnego dowodu rejestracyjnego. Niemożność przemieszczenia w tych warunkach pojazdu po drodze publicznej nie oznacza braku możliwości zorganizowania takiego przewozu w inny sposób, np. właściwy dla transportu pojazdów uszkodzonych i niedających się uruchomić z powodu awarii mechanicznej”
Zatem, w sytuacji gdy kupujący skutecznie odstąpił od umowy a sprzedający dokonał zwrotu uiszczonej ceny za pojazd, to obowiązkiem kupującego jest zwrot pojazdu, nawet w sytuacji gdy jest on uszkodzony i kupujący nie ma możliwości dojechania nim do sprzedawcy. W takiej sytuacji powinien zorganizować transport pojazdu przez odpowiednie firmy zajmujące się przewozem uszkodzonych pojazdów.
Polecam również: